گیاه عامل بوی نامطبوع در چاه‌نیمه‌ها، پوتاموژتون لوسنس[۱] است.

عباس نورزائی

 

وجود دریاچه‌ی هامون با قسمت‌های مختلف کم‌عمق تا عمیق طی سالیان دراز برای ساکنین محلی خصوصاً تختک‌نشینان هامون، تجاربی را به ارمغان داشته است که به دلیل طولانی شدن زمان کم‌آبی و نهایتاً خشک‌شدن این ذخیره‌ی آبیِ معروف، نسل جدید سیستان و کارگزاران جدید دولت، از آن بی‌اطلاع مانده‌اند.

خیلی ساده، گیاهان آبزی و کنارآبزی را مردم با نام‌های نی، خول یا توت یا توتک، اشک، تَزگ، پرَتَّک، گاک، خَلمَک و ... در دانش بومیِ نام‌گذاری این نوع گیاهان، می‌شناسند.

در این میان خیلی از این گیاهان در چونگ‌ها یا همان مرداب‌ها رویش دارند. حقیر در سال ۱۳۷۱ برای انجام بررسی علمی به اتفاق آقای مهندس سلطان‌محمد پیری که کارشناس ارشد شیلات و محیط‌زیست هستند، آبزیان چونگ خرگوشی را در حوالی تخت‌عدالت، بررسی کردیم.

دقیقاً یکی از گیاهان مهاجم آبزی که سطحی وسیع از دریاچه را به سیطره‌ی خود اختصاص داده بود، همین گیاهی که به اشتباه، کارشناس آب و فاضلاب، آن را «گاک» می‌خواند، مشاهده نمودیم. گاک در دانش بومی سیستان، یک گیاه آبزی است، اما این گیاه نیست.

این گیاه را در ایران، «گوشاب» می‌نامند. از جمله گیاهان علفی چندساله، ریزوم‌دار یا فاقد آن و آبزی مغروق، بدون غده با برگ‌های شناور است که در آب‌های شیرین تا لب‌شور نظیر دریاچه‌های کم‌عمق، رودخانه‌های کم‌جریان، جویبارها، کانال‌ها، برکه‌های آب شیرین، اراضی آبگیر حاصل از زهکش و شالی‌زارهای غرقابی برخوردار از بسترهای حاوی آهک به خوبی رشد می‌کند. «گوشاب» حتی در آب‌های صاف، فقیر از عناصر غذایی غیرآلوده، اکوسیستم‌های آبی غنی از مواد غذایی و آب‌های مملو از گل و لای استقرار می‌یابد.

بخشی از برگ‌های این گیاه که روی آب قرار دارند، در اثر وزش باد خشک می‌شوند و به عمق رفته، پوسیده می‌شوند و این خود عامل بوی نامطبوع در آب می‌باشد.

گوشاب،‌خود جلبک نیست، اما میزبان جلبک می‌شود و جلبک‌ها به این گیاه می‌چسبند و تکثیر می‌یابند.

گوشاب یا «روغن واش» با اسم علمی پوتاموژتون لوسنس از خانواده‌ی گوشابیان است.

- جزو مهم‌ترین جنس‌های گیاهان آبزی از جنبه‌های تأمین غذا و سکونت‌گاه برای جانوران آبزی محسوب می‌شود.

- از نظر ثبات عناصر غذایی و حذف ذرات ریز از ستون‌های آب حائز اهمیّت است.

- جلبک‌کُش آلجیسیدال موسوم به دیترپنوید را از گیاه گوشاب تهیّه می‌کنند.

- پودر برگ‌های خشک گیاه گوشاب در پیوند با فلزات سنگین مؤثر عمل می‌کنند بنابراین از آن برای تیمار رسوبات آلوده استفاده می‌شود.

- برخی پرندگان آبزی به ویژه در اوایل تابستان از آن تغذیه می‌کنند.

در یک آزمایش در دریاچه‌ی کریستال، کاربرد علف‌کش «دایکوآت دی بروماید» با نام تجارتی «ریوارد» انجام شده است تا از تولید «توریون ها» جلوگیری شود. ریوارد، علف‌کشی تماسی و دارای بقایایی با تأثیرات کم‌دوام در محیط‌زیست است. ممانعت از تولید توریون‌ها سبب می‌گردد که گیاهان گوشاب کم‌تری در سال بعد سبز شوند.

پی نوشت ها:

1- Potamogeton lucens